کاشی ایرانی
از زیباترین مصادیق بارز هنر ایرانی، کاشی‌کاری‌های ایرانی بوده که دارای قدمت چند هزار ساله است. کاشی ایرانی در تمامی دنیا شهرت داشته و انواع کاشی‌های دست‌ساز و سنتی ایران به تمامی جهان صادر می‌شود. در این مطلب انواع کاشی‌های ایرانی را بررسی کرده و موارد استفاده آن‌ها را بیان می‌کنیم. همچنین گذری بر تاریخچه کاشی ایرانی خواهیم داشت. پس اگر تمایل دارید تا روح اصیل ایرانی را به دکوراسیون منزل خود بیاورید، با ما همراه باشید.
دکوراسیون سنتی ایرانی
در یک دوره زمانی کوتاه، توجه بسیاری از افراد به دکوراسیون مدرن جلب شد و عده زیادی سعی کردند تا فضای زندگی خود را به این سو ببرند. استفاده از رنگ‌های خنثی در محیط های خلوت و مبلمان راحتی به سبک مدرن، از ویژگی‌های این سبک دکوراسیون بود.
پس از مدتی افراد دریافتند که این سبک دکوراسیون پاسخگوی نیازهای روحی و بصری آن‌ها نبوده و جای خالی دکوراسیون سنتی ایرانی در زندگی حس می‌شد. بنابراین مجددا استفاده از رنگ‌ها و طرح‌های سنتی در فضای منزل و محیط‌های عمومی رواج پیدا کرد و زیبایی این طرح و رنگ‌ها روحی تازه به کالبد زندگی یکنواخت و بی‌روح انسان دمید. در عصر حاضر، با وجود مدرنیته و تمایل بسیاری از افراد به سبک دکوراسیون مدرن، در بخش‌هایی از محیط زندگی شاهد حضور رنگ و لعاب سنتی و ایرانی هستیم.
کاشی ایرانی در زندگی امروزه
در گذشته کاشی‌کاری فقط محدود به فضایی بود که لزوم رعایت بهداشت در آنجا حس می‌شد. در محیط‌هایی مانند حمام، سرویس بهداشتی، آشپزخانه و … از کاشی‌کاری استفاده می‌شد. زیرا کاشی‌ها به راحتی با آب و مواد شوینده قابل شستشو بودند و در برابر بسیاری از عوامل خارجی استحکام بالایی داشتند. اما امروزه کاشی به بخش جدانشدنی از دکوراسیون داخلی منازل تبدیل شده است. استفاده از کاشی‌های زیبا و جذاب بخشی از یک دکوراسیون عالی به شمار می‌رود و در جریان انتخاب کاشی‌های مناسب لزوم توجه به چند نکته حس می‌شود.
برای داشتن دکوراسیونی شیک و جذاب به سبک سنتی ایرانی لازم است تا المان‌های این سبک را بهتر بشناسیم. یکی از روش‌های آوردن طرح و رنگ سنتی ایرانی به فضا، استفاده از کاشی‌های ایرانی است. این کاشی‌ها دارای تنوع بسیار بالایی هستند و اغلب به صورت دست‌ساز طراحی می‌شوند. طرح‌های مختلفی از این کاشی‌ها توسط تولیدکنندگان گوناگون، تولید شده‌اند که با توجه به سلیقه شخصی و نوع فضا می‌توان به انتخاب آن‌ها دست زد.
تولید کاشی ایرانی
کاشی‌های سنتی ایرانی در واقع خشت گلی با قطر بسیار کم و نازک هستند که روی آن‌ها، توسط دستان هنرمند کاشی‌کاران، نقش‌های سنتی ایرانی شکل می‌گیرد و سپس در دمای بالا پخته می‌شوند تا استحکام آن‌ها افزایش یابد. اغلب این کاشی‌ها دوام زیادی داشته و ضد اسید بوده و در برابر مواد شوینده مقاوم هستند. این کاشی‌ها با دست نقاشی و رنگ‌آمیزی می‌شوند و به همین علت دارای روح اصیل ایرانی بوده و شگفت‌انگیز و جادویی به نظر می‌رسند. به این ترتیب بیننده از تماشای آن‌ها خسته نشده و زندگی و انرژی را به محیط می‌بخشند.
استفاده از کاشی ایرانی در فضاهای گوناگون
از کاشی‌های سنتی ایرانی در انواع محیط‌ها استفاده می‌شود. آشپزخانه، سالن پذیرایی، رستوران‌های سنتی، تابلوهای سطح شهر، آبنما‌ها، دیزاین حوض و استخر‌ها و … از موارد استفاده این هنر کهن ایرانی هستند. در رنگ و طرح این کاشی‌های سنتی از رنگ‌های آبی لاجوردی، سفید، آبی فیروزه‌ای و رنگ‌های گرم مانند نارنجی و زرد استفاده می‌شود. طرح‌های این نوع کاشی‌ها نیز اغلب طرح‌های گل و مرغ و یا طرح‌های تک گل مانند ترنج و گل شاه‌عباسی است که از طرح‌های نقاشی سنتی ایرانی به شمار می‌روند.
در محیط آشپزخانه سطح وسیعی از دیوار‌ها عموما با کابینت پوشیده شده است. به فضای خالی بین دو کابینت بالا و پایین، فضای بین‌کابینتی گفته می‌شود که با کاشی و یا انواع دیوارپوش‌ها تزئین شده و به دلیل نیاز به شستشو در این قسمت‌ها، لازم است تا از مقاوم‌ترین نوع دیوارپوش استفاده شود. در این بخش از فضای آشپزخانه، اغلب از کاشی برای پوشش دیوار استفاده می‌شود. کاشی‌های سنتی ایرانی در این قسمت‌ها زیبایی بی‌نظیری به وجود آورده و فضایی اصیل خلق می‌کنند.
در کنار کابینت‌هایی به رنگ سفید، رنگ طبیعی چوب و یا کابینت‌های آبی، از این نوع کاشی‌ها استفاده می‌شود تا روح اصیل ایرانی در محیط آشپزخانه جریان داشته باشد. آشپزخانه فضایی است که تمامی افراد خانه با آن سر و کار دارند و توجه به زیبایی این محیط اهمیت ویژه‌ای دارد.
شما می‌توانید در بخشی از دیوار بین‌کابینتی از کاشی‌های سنتی استفاده کنید و یا در تمام بخش‌های آشپزخانه این طرح‌ها را به کار ببرید. البته بسته به نوع طرح انتخابی، و همچنین تعداد رنگ‌های استفاده شده در طرح‌های کاشی، می‌توانید انواع مختلفی از این طرح‌ها را مورد استفاده قرار دهید.
یکی دیگر از موارد استفاده از کاشی ایرانی، در قرنیز منازل است. در سالن‌های پذیرایی منازل کاشی قرنیز سنتی را به کار می‌برند تا فضایی جذاب و ایرانی ایجاد کند. این کاشی‌های قرنیز نیز دست‌ساز هستند و با طرح‌های گوناگون تولید می‌شوند. به دلیل گستردگی در کل فضا، اغلب از طرح‌های ساده در این کاشی‌ها استفاده می‌شود.
رستوران‌های سنتی دیگر فضاهایی هستند که در آن‌ها از کاشی ایرانی اصیل استفاده می‌شود. این رستوران‌ها اغلب دکوراسیونی مانند فضاهای قدیمی ایرانی دارند و روی دیوار این رستوران‌ها تصاویری از پرده‌خوانی‌های قدیمی وجود دارد. برای این فضاها اغلب از کاشی‌های سنتی ایرانی استفاده می‌شود.
کاشی‌های سنتی ایرانی با طرح گل و مرغ زیبایی بی‌نظیری به فضا می‌دهند. همچنین کاشی‌های تابلویی با نقش‌های پادشاهان قاجار و یا تصاویر پرده‌خوانی از شاهنامه و داستان‌های قدیمی ایرانی وجود دارد. هر فردی با توجه به سلیقه خود و نوع فضای رستوران، این تابلوها را سفارش داده تا در ابعاد مناسب و مورد نیاز تولید شود.
در فضاهایی مانند دیوار سالن پذیرایی نیز از کاشی ایرانی استفاده می‌شود. برای استفاده از کاشی ایرانی در فضای داخلی منزل، بخشی از دیوار را در نظر می‌گیرند و اغلب در محیط‌های وسیع از کاشی‌های سنتی ایرانی استفاده نمی‌شود. زیرا این کاشی‌ها دارای طرح‌هایی شلوغ هستند و در صورت استفاده در فضای وسیع، فضا را شلوغ و ناخوشایند جلوه می‌دهند. کاشی‌های سنتی به صورت تابلوهای کاشی نیز موجود هستند که با نصب آن‌ها روی دیوار، فضا بی‌نهایت زیبا و جذاب خواهد شد.
در حیاط منازل و ویلاها نیز کاشی‌های ایرانی قابل مشاهده هستند. این محصولات برای دیزاین حوض و آبنما استفاده می‌شوند و در کنار جریان آب، فضایی خارق‌العاده ایجاد می‌کنند. در سطح شهر نیز شاهد حضور کاشی‌های ایرانی با طرح‌ها و رنگ‌های شاد و سرزنده هستیم که با تماشای آن‌ها احساس نشاط و زندگی در شهروندان ایجاد می‌شود.
تاریخچه کاشی ایرانی
سفالگری در ایران قدمت دیرینه دارد و تاریخچه سفالگری در ایران به ده هزار سال قبل از میلاد مسیح مربوط می‌شود. اما آثار استفاده از لعاب روی سفال‌ها و ایجاد کاشی‌‌هایی پوشیده شده از لعاب، مربوط به شش هزار سال قبل از میلاد مسیح است. نمونه‌های اولیه سفال در ایران در معابد و مکان‌های مقدس به دست آمده است. اولین نمونه‌های کاشی لعابدار مربوط به معبدی در خوزستان است و پس از آن، آثاری در تخت جمشید و شوش یافته شده است.
پس از مدتی انسان‌ها دریافتند که با پخت کاشی در دماهای بالا، می‌توانند مقاومت آن را تا حد زیادی افزایش دهند و به این ترتیب، کاشی‌های امروزی شکل گرفتند. نام کاشی برگرفته از نام شهر کاشان است که مهد تولید کاشی در ایران بوده است. با ظهور اسلام و در این دوره، تحول زیادی در این هنر اتفاق افتاد و با اضافه کردن انواع مختلفی از مواد معدنی به خاک رس، مقاومت کاشی بالاتر رفت.
از ابتدایی‌ترین فضاهایی که کاشی در آن‌ها استفاده می‌شد، مساجد و اماکن مقدس بودند و با بررسی باستان‌شناسان، شواهدی بر استفاده از کاشی در مساجد ابتدایی پس از ظهور اسلام وجود دارد که افراد با استفاده از کاشی‌های رنگی، به زیباسازی اماکن می‌پرداختند. در این دوره در حمام‌ها نیز از کاشی استفاده می‌شد. زیرا توجه به نظافت از گذشته در میان ایرانیان مرسوم بود و کاشی بهترین نوع مصالح برای استفاده در حمام به شمار می‌آمد.
در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی به هنر کاشی‌کاری توجه ویژه‌ای می‌شد و در این دوره ناظر وجود کاشی‌های متنوعی در انواع مختلف هستیم. این کاشی‌ها دارای تنوع بسیار بالایی بودند و با بررسی باستان‌شناسان، انواع کاشی‌های لعادار با طرح‌های برجسته در این دوره کشف شده است. کاشی‌های ستاره‌ای با طرح‌های برجسته از مهم‌ترین انواع کاشی در این دوره محسوب می‌شد. پس از این دوره نیز هنر کاشی‌کاری در ایران رو به انحطاط نهاد و با روی کار آمدن تیموریان و صفویان دیگر توجهی به هنرهای ایرانی از جمله کاشی‌کاری نشد.
با ورود به دوره قاجار، هنرهای بسیاری از جمله کاشی‌کاری مجالی برای اعتلا و پیشرفت پیدا کردند. در این دوره با توجه به علاقه پادشاهان قاجار به هنرهای ایرانی، از این هنر ارزنده در بسیاری از فضاها و محیط‌های مذهبی و غیر مذهبی استفاده شد. به طوری که هنوز هم با مراجعه به انواع موزه‌ها و همچنین کاخ‌موزه‌های سراسر تهران، می‌توان نمونه‌های بارزی از هنر کاشی‌کاری سنتی را مشاهده کرد.
اولین کارخانه کاشی‌سازی در ایران با نام کاشی ایرانا فعالیت خود را با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته در سال ۱۳۳۶ آغاز کرد و پس از آن کارخانه‌های وسیع دیگری در ایران به راه افتادند که هر کدام با پیشرفت علم و تکنولوژی، راهی در بازارهای جهانی پیدا کرده‌اند. با وجود این تنوع بسیار بالا و وجود کارخانجات مختلف، کاشی ایرانی دست‌ساز همواره مورد علاقه ایرانیان بوده است و هیچ‌گاه جذابیت خود را از دست نخواهد داد.